بروکسیسم سایش دندانها و به هم خوردن آن‌هاست که به تخریب دندانها، سردرد، درد دهان، صورت و اختلال عملکرد فک، منجر می‌شود.
اپیدمیولوژی
آمار دقیقی از بروکسیسم در دسترس نیست؛ زیرا بسیاری از افراد از آن بیاطلاع هستند. حدود 20 درصد بزرگ‌سالان در طول روز بروکسیسم دارند. طبق گزارش والدین، بین 14 تا 20 درصد کودکان زیر 11 سال در خواب بروکسیسم دارند. بروز بیماری، با افزایش سن کاهش می یابد؛ به طوری که از 13 درصد در افراد 18 تا 29 ساله به 3 درصد در افراد 60 سال و بالاتر میرسد.
در مجموع، شیوع بیماری طی خواب در بزرگ‌سالان 8 درصد است و تفاوت جنسی بین مردان و زنان وجود ندارد.
عوامل مستعدکننده
عوامل زیادی ممکن است بر بروکسیسم و شدت آن اثر گذارند. عوامل روحی ـ روانی از جمله اضطراب و استرس در رأس هستند. 10 درصد بیماران مبتلا به بروکسیسم، دچار سندرم پای بی‌قرار هستند. مصرف سیگار، الکل، کافئین و برخی داروها مانند آمفتامین، آنتی دوپامینرژیک، آنتی سایکوتیک، ضدآریتمیها و مهارکنندههای انتخابی برداشت مجدد سروتونین جزء عوامل خطرساز هستند. بیمارانی که به سندرم آپنه انسدادی خواب مبتلا هستند، دندان قروچه بیش‌تری دارند. برخلاف تصور، عقبماندگی ذهنی کودکان با افزایش احتمال بروکسیسم همراه نیست.
طبقه بندی
بروکسیسم ممکن است در خواب یا بیداری اتفاق بیفتد. همچنین ممکن است اولیه (ایدیوپاتیک) یا ثانویه به علل زمینهای، ساختاری، بیماری‌ها یا ایاتروژنیک (پزشک‌زاد؛ برای مثال به دنبال دریافت یا محرومیت مصرف داروها) باشد.
پاتوفیزیولوژی
مجموع عوامل بیولوژیک، روانی و اجتماعی در ایجاد بیماری دخیل هستند. استرس می‌تواند سبب تشدید بروکسیسم شود. ساختار خواب این افراد، طبیعی است و افزایش بیداریهای کوتاهمدت طی خواب ندارند؛ بلکه یافتهها، بیش‌تر ثانوی بودن بروکسیسم را به الگوی هوشیاری دوره‌ای (CAP) مطرح می‌کنند.
طی خواب شبانه هر 20تا60 ثانیه یک سیگنال فعالیتی در الکتروانسفالوگرافی، الکتروکاردیوگرافی و الکترومیوگرافی دیده می‌شود. در 60 تا 88 درصد بیماران همراهی بروکسیسم با CAP یافت می‌شود. این پیام‌های دوره‌ای فیزیولوژیک که خودثانوی به عوامل خارجی، محیط خواب یا عوامل درونی هستند، می‌توانند سبب تحریک ایجاد بروکسیسم شوند. تغییرات اتونوم بلافاصله قبل از بروکسیسم اتفاق میافتند. هر چند بیداریهای خیلی کوتاه شبانه ناشی از فعالیتهای تشدید یافته گذرای سیستم عصبی اتونوم و حرکتی می‌توانند سبب بروکسیسم شوند، اما بروکسیسم نوعی فعالیت فیزیولوژیک بدون همراهی با بیداریهای خیلی کوتاه شبانه است. به نظر میرسد کاته کول آمینها و عوامل عصبی ـ شیمیایی هم در ایجاد بروکسیسم مؤثر هستند.
در یک مطالعه با پلی‌سومنوگرافی، مصرف پروپرانولول، کاهش بروکسیسم و در مطالعه دیگر عکس آن را نشان داد.
نوروترانسمیترها (سروتونین، کوله‌سیستوکینین و گاماآمینوبوتیریک اسید) و داروها (مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین، آنتاگونیستهای دوپامین و متوقفکنندههای کانال کلسیم) سبب تشدید بروکسیسم و حرکات ریتمیک می‌شوند. هر چند هنوز هیچ علامت ژنتیکی برای بروکسیسم یافت نشده است، اما 21 تا50 درصد بیماران شرح حال بروکسیسم یکی از افراد خانواده را در کودکی می‌دهند. بروکسیسم در دوقلوهای تک تخمی بیش از دوتخمی شایع است. نقش اختلال ساختاری دهان و دندانها در ایجاد بروکسیسم مورد بحث است. اختلالات همراه با کاهش جریان بزاق، بستن راه هوایی و کاهش فعالیت حرکتی فک طی خواب می‌توانند بروکسیسم را افزایش دهند.
علایم بالینی
صدای دندان قروچه و میوکلونوس مندیبولار در خواب شایع است.علایم شایع حین بیداریهای شبانه یا صبح عبارتند از: ساییدگی دندانها، هیپرتروفی عضلات درگیر، احساس ناراحتی با یا بدون درد در عضلات فک، سردرد، خشکی فک و کاهش حرکت آن، مشکل در گاز زدن غذا موقع صرف صبحانه و حساسیت دندانها نسبت به مایعات و غذای سرد و گرم. بیماران به دلیل تخریب دندانها به ترمیم مکرر آن‌ها نیاز پیدا می‌کنند.
تشخیص
گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی جهت تشخیص لازم است. طی معاینه هر کودک، باید موارد زیر بررسی شود:
- شدت و محل ساییدگی دندانها
- وجود یا عدم وجود هیپرتروفی عضله ماستر
- وجود حساسیت و درد در عضلات ماستر و مفصل تمپورومندیبولار
- بررسی حداکثر جابه جایی فک از طریق ارزیابی فاصله بین دندان‌های پیشین، مرکزی، فوقانی و تحتانی به عنوان نقطه مرجع
- حضور یا عدم حضور صداهای مفصلی در مفصل تمپورومندیبولار
به طور معمول این کودکان شخصیت مضطرب و ناآرام دارند و ممکن است آثار گازگرفتگی روی لب و داخل گونه آن‌ها مشهود باشد.
ارزیابی آزمایشگاهی
بیماران مبتلا به بروکسیسم شدید به دلیل احتمال وجود سایر بیماری‌های خواب (صرع، سندرم آپنه انسدادی خواب و غیره) یا به منظور مقاصد تحقیقاتی باید به آزمایشگاه خواب ارجاع شوند. این بررسی می‌تواند در منزل و یا آزمایشگاه باشد. در منزل می‌توان از ضبط صوتی-تصویری برای بررسی شدت و دفعات به هم ساییدن دندانها استفاده کرد. اما با این روش و در غیاب پلی‌سومنوگرافی، امکان افتراق صداهایی مانند خُرخُر، حرکات بلع، نشخوار کردن و غیره وجود ندارد.
پلی سومنوگراف وسیلهای باارزش است که امکان مطالعه کامل بیمار در منزل را حداقل برای چند شب به ما می‌دهد. دستیابی به دقیقترین و کاملترین اطلاعات با انجام پلی سومنوگرافی در آزمایشگاه امکانپذیر است و در آن علاوه بر کانالهای استاندارد، از الکترومیوگرافی عضلات ماستر راست و چپ، تمپورال، چانه و عضله سوپرا استیلویید برای بررسی بروکسیسم استفاده می‌شود.
طبق یافته ها سه نوع بروکسیسم وجود دارد:
- بروکسیسم ریتمیک (فازیک): بیش از 3 انقباض روی الکترومیوگرافی که هر یک بیش از 25/0 ثانیه و کم تر از 2 ثانیه طول می‌کشند.
- بروکسیسم مداوم (تونیک): انقباض مداوم به مدت بیش از 2 ثانیه
- ترکیبی از هر دو نوع بروکسیسم ریتمیک و مداوم
اکثر حملات در مراحل خواب سبک (1N و 2N) و در وضعیت خوابیده به پشت اتفاق میافتند. در الکتروانسفالوگرافی، امواج آلفا بیش‌تر است. در ضمن پاسخ اتونوم بلافاصله قبل از ظهور حملات در پلی‌سومنوگرافی مشهود است. زمان شروع خواب، کل زمان خواب، درصد هر یک از مراحل خواب و طول بیداری شبانه این بیماران در حد طبیعی است.
برگرفته از : کتاب اختلالات خواب در کودکان . فصل ششم .نوشته دکتر جلیل القدر
