بيخوابي در كودكان يكي از شكايات شايع است كه مي تواند سبب مراجعات مكرر والدين به پزشك شود. بيخوابي و بدخوابي پنجمين مشكل شايع والدين مراجعهكننده به درمانگاههای كودكان بعد از نگراني آنها از بيماري، تغذيه، رفتار و ناهنجاريهاي جسماني است.
تقریباً يك پنجم والدين از بیخوابی و بدخوابي كودكان شكايت دارند. حدود 25 تا 40 درصد كودكان در مرحلهاي از زندگي خود از مشكلات خواب رنج ميبرند، اين مشكلات از يك مقاومت ساده در رفتن به رختخواب تا مشكلات جدي و خطرناك مانند آپنه انسدادي خواب را شامل میشود. طبق گزارش والدين 25 تا 50 درصد كودكان پيش دبستاني، 37 درصد كودكان 4 تا 10 ساله و 40 درصد نوجوانان دچار اختلال خواب هستند. بد نيست بدانيم 12 درصد نوجوانان دچار اختلال خواب مزمن هستند. به هم ريختن ساختار خواب طبیعی ميتواند سبب انواع مشكلات جسمی و روحي در كودكان و از طرف ديگر مختل شدن خواب والدين و تأثیر آن بر زندگي خانواده شود. بيخوابي ميتواند آخرين علامت بيماريها با علل مختلف در كودكان باشد. انواع علل پزشكي، فيزيولوژيك، كرونوفيزيولوژيك، محيطي و اجتماعي يا تركيبي از آنها ميتوانند دخيل باشند. برخي كودكان مشكلات شروع خواب دارند؛ برخي از آنها در ابتدا به خواب ميروند، اما قادر به حفظ ممتد خواب نيستند و برخي هر دو مشكل را با هم دارند. برخلاف بزرگ سالان، در كودكان براي توصيف بيخوابي به تنهايي نميتوان از كلمه اینسومنیا[1] استفاده كرد و از طرف ديگر، علل زمينهاي ايجادكننده بیخوابی در کودکان با علل آن در بزرگ سالان متفاوت است. لذا به ارزيابي جداگانه و درمان مخصوص به خود نياز دارد. بديهي است شروع و حفظ خواب حاصل تداخل عملكرد عوامل بيولوژيك و رواني ـ اجتماعي است و تخريب هر يك از این عوامل به تنهایی یا در کنار هم، ميتواند سبب بروز بيخوابي شود.
عملكرد بين كودك با والدين و پاسخ والدين به درخواستهاي كودك در زمان خوابيدن درشكلگيري الگوي خواب و بيداري طبیعی بسيار مهم است. پاسخ والدين به رفتارهاي كودك در حالت خواب آلودگي برحسب سن تكاملي متفاوت است. برای مثال، در چند ماه اول زندگي، گريهكردن ميتواند نشانهاي از نياز به خوابيدن شيرخوار باشد. در اين سنين كودك بايستي با حالت خواب آلوده در رختخواب خود گذاشته شود. جالب است بدانيم طي شش ماه اول زندگي يعني دقيقاً زماني كه شيرخوار در مرحله تغييرات سريع ذهني- عصبي- تكاملي و تكميل دورههاي خواب- بيداري قرار دارد، حدود نيمي از شيرخواران وقتي در گهواره گذاشته ميشوند كه قبلاً خوابيدهاند. شكلگيري عادات غيرمعمول خواب ميتواند در بروز اختلالات خواب ممتد در كودكان دخيل باشد. بيخوابي شيرخوار به عوارض روحي و رفتاري والدين از جمله اضطراب، عصبانيت، ترس و احساس نااميدي آنها منجر ميشود. والدين نه تنها نگران مشكلات به خواب رفتن كودکشان، بلكه نگران بيخوابي خود نيز هستند. كمبود ساعات خواب و محروميت از آن به مدت حدوداً 2 ساعت در شبانهروز، طي یك هفته ميتواند افراد را در معرض خطر بيماريهاي قلبي- عروقي از جمله فشارخون بالا، بيماريهاي غدد درونريز مانند عدم تحمل گلوكز، افزايش مقاومت به انسولين و ديابت و نيز اختلال عملكرد سيستم ايمني بدن قرار دهد. ادامه محروميت از خواب به صورت مزمن در مدتی حدود يك ماه سبب كاهش تمركز حواس و يادآوري، خواب آلودگي روزانه و افزايش احتمال تصادفات، كاهش قدرت تجزيه و تحليل ، تفكر و پايين آمدن خلقوخوي كودك ميشود.
كودكان بدخواب دچار نارسايي رشد، كاهش قدرت يادگيري و ضعف در انجام تكاليف مدرسه ميشوند. مطالعه بر روي 9 هزار كودك كه جزء دانشآموزان باهوش مدارس بودند نشان داد اين كودكان مدت خواب شب طولانيتري نسبت به بقيه همكلاسيهاي خود داشتند.
[1]- Insomnia
برگرفته از کتاب اختلالات خواب در کودکان – فصل چهارم – نوشته دکتر جلیل القدر